چند سطری در باب خط تعلیق به قلم هنرمند ارجمند غفور اسکندری سخندری
........
........
به گزارش سایت آثار هنرمندان ایران « عزیزی هنر «، هنرمند ارجمند آقای غفور اسکندری سخندری از جمله هنرمندان تلاشگر در جهت احیای خط تعلیق می باشند که انچه در ادامه می آید توضیحات ایشان در باب خط تعلیق می باشد.
.....
چند سطری در باب خط تعلیق به قلم هنرمند ارجمند غفور اسکندری سخندری
"مرا به طره ی تعلیق گره بزن، آری / که اختیار من این ست به یار پیوندی" (سخندری)
خط مواج و هزار توی تعلیق خطی ست پر از راز و رمزهایی که نیاز به کند و کاوی بسیار دارد.
نگاه ژرف و موشکافانه در راستای شناخت خط تعلیق و ترویج آن نیاز اساسی جامعه ی هنری ست و باید به همه ی نظرها در این خصوص حرمت گذاشت.
تا کنون صدها اثر متفاوت تعلیق دیده ام و به جرات می توان همه ی آن ها را هم از گروه تعلیق بر شمرد که اکنون در مجموعه ها، کتاب خانه ها و موزه ها موجود هستند. البته در این مجال و مقال قصد ندارم به عیار خط و سطح آن بپردازیم اما؛ نوع خطوط در حوزه و ردیف تعلیق قرار گرفته و دارای قابلیت اند.
خط تعلیق هم چون سایر خطوط تا به امروز فراز و فرودهایی داشته است و در دوره هایی از تاریخ کاملا" به فراموشی سپرده شده و از رونق افتاده است که در دو قرن اخیر بسیار محرز و آشکارتر بوده به گونه ای که فعالیتی جدی در این راستا صورت نگرفته و آثار قابل ملاحظه ای خلق نشده است.
تنوع زیادی در خط تعلیق و شکسته ی آن هست که این مهم در خطوط دیگر کم تر دیده می شود و اگر هم تفاوتی در خطوط و اقلام باشد تمیز و تشخیص آن با خواص خوش نویسی است، به عنوان مثال؛ در خط نستعلیق میرعماد الحسنی سیفی قزوینی، نستعلیق میرزا غلامرضا اصفهانی و نستعلیق میرزا محمدرضا کلهر کرمانشاهی تفاوت هایی به لحاظ ساختاری شیوه ای و نگارشی وجود دارد اما فرم و شکل کلی حرف و کلمه یکی ست، چنان چه در بعضی شیوه ها گاه نحیف و لاغر، در برخی درشت اندام تر و در شیوه هایی نیز گوشتی نویسی مشخص تر هست اما همان طور که عرض شد این نگاه مختص خوش نویسان و خواص است و به ندرت افراد دیگر می توانند آن را ببینند ولی خط تعلیق را حلاوت و حکایتی ست دگر.
در این خط آن قدر قابلیت وجود دارد که نه دو یا سه شیوه، بل بسیاری می توانند نقش خود را رقم بزنند؛ البته در هر نوعی از تعلیق لازم است زیبایی در نگارش مد نظر باشد و این مهم به خوبی رعایت شود و در شکل ساختاری و فرم، حروف و کلمات متناسب باشند و فضایی که به وجود می آید در عین کثرت واحد به نظر برسد.
در تعلیق هرچه کلمات وزین تر، بیش تر و تنیده شده تر باشند چشم نواز ترند و ریتم و هم آهنگی به تری را به خود می گیرند.
مهم ترین عامل در زیبایی حروف، کلمات و سطور خط تعلیق حس خویش گرایی و هم خونی است که بسته به محل قرار گیری عنصر یا عناصر در صفحه است این به معنی آن است که بدانیم قبل از هر حرکتی که می خواهیم به نگارش در آوریم قرار است کدام حرف یا کلمه نوشته شود و یا پیش از آن چه حرکتی اتفاق افتاده است.
موضوع بعد این است که در خط تعلیق اندازه ی از پیش تعیین شده ای وجود ندارد و با توجه به ترکیب، حروف و کلمات اندازه ها تغییر می یابند و حتا نیش نویسی هم می شوند.
در خط تعلیق دوایر، حلقوی ها و کشیده ها نیز قالب یک سان و ثابتی ندارند و جای خود را با توجه به فضا پیدا می کنند و اندام نوشته ها را نباید از حد معمول خارج کرد تا جایی که به لحاظ بصری و تجسمی درست و منطقی باشند.
یکی دیگر از نکات حائز اهمیت در خط تعلیق، انجام سرکش هاست، بی شک استادان معزز اشراف دارند که بیش از دو سوم خط تعلیق شیب با دوری ملایم و ریتمی کاملا" متناسب هست لذا قوت نوشتار در افق بیش از عمود به چشم می خورد و بر همین اساس باید سرکش را با عنایت به کلماتی که قوت بیش تری دارند و نزدیک به افق هستند در نظر گرفت.
سرکش ها به چند شکل در صفحه بر حروف "ک" و "گ" می نشینند؛ یکی نستعلیقی و نسخ و یا خطوط شش گانه ی دیگر که در این باب شاعری خوش نویس می گوید:
"سرکش به چه ماند ای یگانه
تیری زده بر سر نشانه
طولش ز چهار نقطه کم نیست
گر پنج کنند نیز غم نیست".
و نوع دیگری از سرکش به سان یک همزه ی کوچک است که گاه در خطوط نسخ و ثلث روی حرف "ک" یا "گ" گذاشته می شود.
موارد دیگری از سرکش نیز وجود دارد که در مواقعی از سر طره و افراشته ی الف "ک" و "گ" عبور می کند و گاه پایین تر از طره ی الف یا حتا وسط الف "ک" و "گ" می نشیند که همه ی این موارد به خاطر حفظ زیبایی و حسن هم جواری عناصر صفحه می باشد.
استثناءیی هم در سر کش ها وجود دارد و کلمه ی "که" نمونه آن است که متصل و با یک دور و نرمی خاص و تناسبی ویژه انجام می شود این "که" بعدها در خط شکسته بسیار کاربرد پیدا کرد.
خط تعلیق ظرفیت های فراوان دارد که اگر قرار باشد به آن بپردازیم؛ "مثنوی هفتاد من کاغذ شود".
موضوع دیگر نقطه گذاری در خط تعلیق است که گاه برای یک کلمه ی چند نقطه ای، به نقطی محدود بسنده می شود که در این جا چشم و ذهن مخاطب و خواننده ی متن، آن را تشخیص می دهد و به خوبی می خواند دلیل گذاشتن یا نگذاشتن نقطه این است که هم می تواند بر زیبایی حرف و کلمه بیفزاید و ترکیب را چشم نواز جلوه دهد و هم این که فضا را معیوب کند بنابر این داشتن یا نداشتن نقطه نمی تواند از عظمت و زیبایی خط تعلیق بکاهد و این که بعضی نظر بر ساده خوانی آن دارند دلیلی بر جدا نویسی و یا باز نویسی و نقطه گذاری بر تعلیق نخواهد بود چرا که خطوط دیگری هست که به سهولت و آسانی می توان آن ها را خواند، پس زیبایی خط تعلیق به فرم اصلی آن هست.
تعلیق اوج خلاقیت و هنر ایرانی است که به وضوح در خطوط خواجه اختیار منشی گنابادی و آقامحمدکاظم واله اصفهانی قابل دیدن و اثبات است.
این خط پیش از آن که خطی ساده، خوانا و کاربردی باشد یک خط کاملا" فنی، پیچیده و دارای ظرایف منحصر به خود است که هزار نکته ی باریک تر از مو در خود نهانی دارد.
زوایای دیگر خط قدسی تعلیق سخت نوشتاری و دشوار خوانی آن است که به نظر می رسد علاوه بر این که خط مخصوص دیوان و دربار بوده خصوصیاتی را نیز داشته که منشیان و کاتبات زبر دست؛ فرامین، احکام و یادداشت های مهم حکومتی را بدان می نوشته اند تا مورد سوء استفاده و جعل جاعلان نشود لذا همان گونه که به بعضی از نکته های خاص تعلیق اشاره شد چونان در نوشتن حروف و کلمات تخصص وجود داشت که یک هارمونی و ریتم و پیوند خونی و خویشی بین حرکت ها صورت می گرفت که اگر قرار بود دستی در آن می رفت و یا تغییری ایجاد می شد خط مخدوش و کاملا" محرز و قابل دیدن بود و این مساله باعث می شد که در خط تعلیق هیچ گونه جعل و یا حذف و اضافه ای رخ ندهد.
هنر خوش نویسی تعلیق راه پر پیچ و خم تاریخی چند صد ساله ای را طی کرده تا به امروز رسیده است و بزرگانی چون خواجه ابوالعال، خواجه تاج سلمانی، عبدالحی منشی، خواجه اختیار منشی، آقا محمد کاظم واله و منشیان و کاتبان متبحر و چیره دستی که توانسته اند خط تعلیق را به عنوان یک میراث ارزنده و ناب برای ما و نسل های آینده زنده نگه دارند.
خوش بختانه امروز این قلم طاهر و خط فاخر به دست پاک ترین، نجیب ترین و با صفاترین انسان های روزگار ما نظیر استاد حسین فیض آبادی، دکتر حمیدرضا قلیچ خانی، استاد محمدرضا عموزاد، استاد امین سلطان خواه، بانو پروانه موسوی طاهری و دیگر عزیزانی که از روی مهر و صداقت دل در گرو خط تعلیق نهاده اند و کمر همت بر احیای دوباره آن بسته اند قرار گرفته و بسیار بسیار جای شادمانی است.
به امید آن که با نگاه خاص دوست داران و فعالان عرصه ی خط و خوش نویسی شاهد تعالی و رشد این خط ملیح و پر حلاوت باشیم.
"عشق می ورزم و امید که این فن شریف / چون هنرهای دگر موجب حرمان نشود."
و اما؛
تشنه ی آن خط گنابادی ام
هم خط تعلیق هم آزادی ام
خواجه ی منظور نظر اختیار
داده به تعلیق دو صد اعتبار
خواجه ی ریسنده ی آن خال و خط
وان که بپیچیده به حرف و نقط
خواجه ی من منشی سلطانی ام
زمره ی آن کاتب سلمانی ام
برده ز من عقل و دل و هوش را
حلقه ی عبدی زده ام گوش را
کاتب فارسی حسن بن حسین
یا که ابوالعال همان نور عین
صاحب این شیوه و این خط نو
داس مهی داده به فصل درو
عشق من از خط تو تعمیق تر
روی تو بر آن خط تعلیق سر
تا که فلک بوده و این کردگار
چون تو نیاورد خداوندگار
تا بدهد نظم و نظامی چونین
بر خط تعلیق وزین و ثمین
خط تو داده ست گل و لاله ام
عاشق تعلیق همان واله ام".
شعر از کتاب رساله ی خط سخن دری.
با سپاس از همه ی سروانی که دل و جان در گرو تعلیق نهاده اند.
تا مجال و مقالی دیگر بدرود.
......................
شعری از شاعر ارجمند آرمان راکیان برای هنرمند گرامی غفور اسکندری سخندری (احیاگر خط تعلیق)
مهربان مردا که تعلیق از تو احیا گشته است
از وجودت مهر افروزی هویدا گشته است
خامه ات چون آذرخشی زد میان آسمان
دور دیوانی و تعلیق و چلیپا گشته است
از نگارستان چین آمد ندای آفرین
تا ز قوم بختیاری نامه ات وا گشته است
نوح کشتی بان این زیبا نویسی آغفور
افتخاری آفرید و شور و غوغا گشته است
اختیار و تاج و واله با تمام منشیان
سرفراز از نام تعلیقی که طغرا گشته است
از خراسان و سپاهان تا به ایذج بانگ نی
آسمان را پر نمود و روح افزا گشته است
نسخ و تعلیق و چلیپا را هنر آبشخور است
وز هنر این چوبک خشکیده بر پا گشته است
آرمان اهل هنر تاج سرند و بی گمان
هر که با آنان ستیزد خوار و رسوا گشته است
آرمان راکیان
10 مهر 1399
........
جهت مشاهده تصاویر زیر با کیفیت بالا روی آنها کلیک نمایید
........
........
........
........
........
........
........
........
........
........
........
........
........
........
لطفا با نظرات ارزشمند خود ما را یاری فرمائید
شما نیز می توانید جهت مشاهده مطالبی که مخصوص اعضای ویژه این سایت است به عضویت رسمی این سایت در آمده و از این پست و دیگر پستها و تصاویر محدود شده دیدن فرمایید
